09. ОРНЫҚТЫ  ДАМУ

ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ

Қазақстандағы ең ірі компаниялардың бірі бола отыра, «Самұрық-Энерго» АҚ өзінің Қоғам үшін тұрақты даму үдерісіндегі маңызын біледі. 

Қоршаған ортаны қорғау мен ресурстарды рационалды пайдалану Компания және оның еншілес, тәуелді ұйымдарының қызметінде маңызды рөл атқарады. Табиғатты корғау саласындағы Компания қызметінің мақсаттары мен дамуының басым бағыттары Компанияның Экологиялық  саясатында және Дамудың ұзақ мерзімді стратегиясында көрсетілгін.

Компания жаңа технологияны енгізу және жаңартылатын энергия көздерін қолдану жолымен, қоршаған ортаға өндірістік қызметтің әсер етуін қысқартуды жоспарлады.

Төменде экология салсындағы менеджменттің әр аспектісі бабын табу мәлімдемесі көрсетілген.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН МАТЕРИАЛДАР

«Самұрық-Энерго» компаниясының қызметін Топпен іске асыру кезінде, алдағы электр және жылу энергиясын айналдыруға пайдаланылатын табиғи қорлар өндіріледі.  Табиғи қорлармен қатар «Самұрық-Энерго» компанияларының Тобы көлемі жағынан кем химиляық өнімдер, жағармайлар және суытқыш сұйықтықтарды пайдаланады. Сонымен қатар, «Самұрық-Энерго» компаниялары Тобының кейбір еншілес және тәуелді ұйымдарында, құрамында полихлорлы дифенилдері (бұдан әрі  — «ПХД») бар жабдықты пайдаланады. ПХД конденсаторда, трансформаторда диэлектрикалық сұйықтық ретінде қолданылады және адам денсаулығына  қауіп төндіреді. 

Қызметті жүзеге асырған кезде «Самұрық-Энерго» Компаниялар тобы әрі қарай электр және жылу энергиясына айналдыру үшін пайдаланылатын табиғи ресурстарды сатып алады. Табиғи ресурстармен қатар «Самұрық-Энерго» Компаниялар тобы тұтыну көлемі жағынан маңызы аздау болып келетін химиялық өнімдерді, жағар майларды және салқындатқыш сұйықтықтарды да пайдаланады.  

ПХД-нен улану қатерін болдырмас үшін, Қазақстан Республикасымен «Күшті органикалық ластаушылар (ары қарай — «КОЛ») туралы Стокгольм конвенциясына» қол қойылды. Жаңағы құжатқа сәйкес Конвенция қатарында болып ҚР келесі іс-шараларды өткізуге міндетті:

• ҚР-ғы КОЛ-затты өнідірсітң экспортына, импортына тыйым салу;
• 2025 жылға қарай ПХД бар жабдықтарды қолдануды тоқтату (яғни, трансформаторлар, конденсаторлар немесе заттардың сұйық  қалдықтары бар басқа да қабылдағыштарды);
• КОЛ байқаусыз шығарылуын кеміту шараларын қабылдау;
• КОЛ-ды жұқтырған аумақтарды анықтау стратегиясын жасауға қамдану;
• КОЛ-ның адам денсаулығы мен қоршаған ортаға кері әсерін тигізетіні туралы қоғамды ақпараттандыру.

Қоршаған ортаға қолданылып жатқан материалдарың әсерін азайту үшін, «Самұрық-Энерго» компанияларының Тобы алдағы уақытта жаңартылатын энергия көздерін, соның ішінде, атмосфераға зиянды заттардың шығуын қысқартатын сәулелі және жел энергиясын пайдалануды жоспарлап отыр. 

ЭНЕРГИЯ

«Самұрық-Энерго» компаниялары Тобы энергия тиімділігін арттыруға күш салады.

Бұл мәселедегі басым іс-шаралар ескіріп қалған энрегия жабдығын жақсарту және жаңарту, өндірістегі тиімділікті көтеру, электр және жылу энергиясын бөлу мен тасымалдау тиімділігін жетілдіру, сондай-ақ электр және жылу энергиясын тұтынуда тұрғындардың үнемділік ділін қалыптастыру болып табылады.

EN1: Көлемі немесе салмағы көрсетіліп қолданылған материалдар

	Көлемі	Өлшем бірлігі
Көмір	15 914 023	тонна
Ағаш	0	тонна
Мазут	47 562	тонна
Газ	1 062 868	мың м³
Су	16 623 048	мың тонна
Өндіріс үдерісімен байланысты материалдар	1 000	тонна

EN3: Бастапқы көздер арқылы энерегияны тікелей пайдалану

	Өлшем бірлігі	2013
Көмір	ГДж	134 899 866
Табиғи газ	ГДж	33 060 440
Мазут	ГДж	738 390
Бензин	ГДж	33 690
Дизельді отын	ГДж	49 598
Сұйытылған газ	ГДж	519

EN5: Энергия тиімділігін жоғарылату және энергия тұтынуды азайту жөніндегі іс-шаралар нәтижесінде үнемделген энергия

Арқылы:	Өлшем бірлігі	Саны
Өндірістік үдерісті жетілдіру	ГДж	17 640
Жабдықтарды қайта жөндеу немесе ауыстыру	ГДж	808 287
Қызметші тәртібіндегі өзгерту	ГДж	800 709

«Самұрық-Энерго» компаниялары Тобының энергия үнемдеуі көмекші электр энергетика жабдығының жұмысын оңтайландыру, ескі жабдықты анағұрлым энергия тиімдісіне ауыстыру, сондай-ақ, Топ қызметкерлерінің электр энергиясын үнемдеп пайдалану нәтижесі болып табылады.

СУ

Су «Самұрық-Энерго» компаниялар Тобында бірінші кезекте жылу және мемлекеттік электрстанция өңірлерінде, су электр станцияларындағы белгіленімді сумен жабдықтаудың көмекші технологиялық үдерістері мен айналма жүйелерін, электр жабдықтарын суыту үшін колданылады. 

Технологиялық үдеріс кезінде су тартудың азғантай бөлігі буланып кетеді. Судың негізгі көлемі өндірістік үдеріс пен механикалық, физика-химиялық және биологиялық тазартуда пайдаланылған кейін табиғи ортаға оралады.

Су ресурстар мен экология жөніндегі жергілікті өкілетті органдармен су бөгетіне қатысты мәселелері реттеледі, көбінесе еншілес және тәуелді ұйымдардың қатысуымен эко жүйелі өңірлердегі су деңгейіне ерекше көңіл бөлінеді. 

Технологиялық үдерісте қолданылған су жоғалту көлемін азайту, орташа мерзімді келешектің басым бағыты болып табылады.

EN8: Тартылған судың Нәр бойынша топтастырылған жалпы көлемі

Тартылған судың жалпы көлемі	Көлемі	Өлшем бірлігі
су объекттерінің бетінен	13 180 108,31	мың м³
қайнар бұлақтан	5 987,27	мың м³
басқа ұйымдардың ағынды сулары	402,7	мың м³
көп мәрте және қайта пайдаланылатын су көлемінің үлесі	71 073,85	мың м³

«Самұрық-Энерго» компаниялары Тобының қызметін іске асыру кезінде электр және жылу энергиясын одан ары айналдыру үшін табиғи қорлар өндіріледі. Табиғи қорлармен қатар «Самұрық-Энерго» компаниялары Тобы қолдану көлемі жағынан кем химиляық өнімдер, жағармайлар және суытқыш сұйықтықтарды пайдаланады.

EN10: Көп мәрте және қайта пайдаланылатын су көлемінің үлесі

Көп мәрте және қайта пайдаланылатын су көлемінің үлесі	Өлшем бірлігі	Көлемі
Алынатын судың жалпы көлемі	мың м³	47 058 265,13
Көп мәрте және қайта пайдаланылатын су көлемі	мың м³	894 858,84
Көп мәрте және қайта пайдаланылатын су көлемінің	%	190

EN11: Ұйым басқармасының иелігінде, жалдамасында және олардың шекарасында орналаспаған табиғи аумақтарда және биологиялық әр қилықтың жоғарғы құндылығы бар аумақтарда немесе солармен жалғасатын аумақтардың орналасқан жер мен алаңы.

БИОЛОГИЯЛЫҚ ӘР ҚИЛЫЛЫҚ

«Самұрық-Энерго» компаниялар Тобы қызметінің өсімдік және жануарлар әлеміне әсерін ықшамдауға ұмтылады. «Самұрық-Энерго» компаниялары Тобының электр энергиялық активтері ұлттық парктер мен қорық аумағында орналасқан өңірлерге ерекше назар аударылады.

Қазіргі уақытта «Самұрық-Энерго» компаниялар Тобымен биологиялық әр қилықты басқару саласындағы ретттемелеуші құжаттар дайындалмады. Биологиялық әр қилықты басқару құжататры болмағанына қарамастан,  «Самұрық-Энерго» Тобының әр компаниясы өсімдік және жанаурлар әлемінің қауіпсіздігін арттыратын өндірістік үдеріс үнемділігін мен жаңа технологияларды егізу қолданудың маңыздылығын сезінеді. 

Әлем және Қазақстандағыдай тұрақты даму аспектілерінің жылдамдығымен «Самұрық-Энерго» компаниялар Тобы қызмет енгізілген өңірлерде  биологиялық әр қилықты басқару мен бақылау жұмыстарын жақсартуды жоспардлап отыр.

«Самұрық-Энерго» компаниялар Тобының осы көрстекіш бойынша назарға алынатын объекттері негізінде су қоймасы, электр беру құрылғыларының  электрикалық желілері, жылу электр стнациялары, мемлекеттік өңірлік электр станциялары және су электр станциялары болып табылады.

«Самұрық-Энерго» компания Тобының ішінде тек «Алматы электр станцияларыда» өндірістік активтер бар, оларға алаңы 48,8 га болатын, Іле-Алатау мемлекттік ұлттық табиғи парктің аумағында орналасқан 1-ГЭС, 2-ГЭС, және 3-ГЭС жатады. Бұл парк ҚР ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың тізімінде.

ШЫҒАРЫЛАТЫН ЗИЯНДЫ ЗАТТАР

«Самұрық-Энерго» компаниялар Тобының қызметі нәтижесінде атмосфераға шығарылатын елеулі көшет газ энергетикалық және жылу энергиясын өндіру, сондай-ақ көмір өндіру  жолымен жасалатын көмір қышқыл газы (CO2) болып табылады. Әлбетте, «Самұрық-Энерго» компания Тобының өндірістік өсу деңгейі атмосфераға көшет газдарын шығарудың өсуін бағамдайды. 

ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ ЛАСТАНУЫН ЫҚШАМДАУ МАҚСАТЫНДА «САМҰРЫҚ-ЭНЕРГО» КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ ТОБЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҮДЕРІСІН ЖАҢАРТУ БОЙЫНША ЖОСПАРЛЫ ЖҰМЫСТАРЫН ЖҮРГІЗУДЕ, СОНЫҢ ІШІНДЕ:

• «ПГУ қондырғысы бар Алматы 1-ЖЭО өрістету және қайта құру» жобасын іске асыру шеңберінде Алматы қаласының экологиялық жағдайын жақсарту және атмсофераға зиянды зататрдың шығуын азайту;
• атмосфераға қатты бөлшектер шығарылуының бірталай бөлігін ұстап қалуға мүмкіндік беретін бу аулағыш фильтрларды орнату;
• Газтрубиналы электр станцияларында (ГТЭС) – электр энергиясын газ көлемінің бірлігінің 35%-на және одан көбіне өндірдумен Булыгазды циклді енгізу және ҚНК 55% дейін өсіру;
• Жаңартылатын энергия көздерінің құрылысы, көбінесе, жел және сәуле электр станциялары.

EN20: Түрі мен салмағы көрстеілген NOХ, SOX және атмосфераға шығарылатын басқа да маңызды ластаушы заттар

NOХ, SOX және атмосфераға шығарылатын басқада маңызды ластаушы заттар	Мағынасы	Өлшем бірлігі
NOX	63 994,76	тонна
SOX	181 992,93	тонна
СО2	33 087 455,72	тонна
Жылжымалы органикалық бірігу (ЖОБ)	45 142	тонна
Таңбалы және дұрыс ұйымдастырылмаған бұлақтан шғаралыатын заттар	188 928,42	тонна
Қатты бөлшек	60 846,95	тонна
Нормативті шабуылда пайдаланатын атмосфераға шығарылатын басқа да стандартты заттар санаттары	45 740,4	тонна

ЛЫҚСЫМАЛАР

Сарқынды су және қабылдаушы нысанның сапасын көрсететін лықсамалардың жалпы көлемі.

Экологиялық қауіпсіздік және табиғи қорларды, осның ішінде су қорларын оңтайлы пайдалану «Самұрық-Энерго» компаниясы Тобының қызметінде маңызды орынға ие.

Элекрт станцияның жақсы жұмыс істеуі үшін қажет су тарту және лықсымаларының көлемін қысқарту, ҚР экономика жүйесіне лықсымаларын дәйекті азайту тапсырмаларын орныдау үшін қажетті бірінші кезектегі шара.

ҚР су көздеріне түспес бұрын, құрушы станциялардан лықсамалары, сарқынды су элементтерін ластайтын ұйғарымды нормалар шегін артық орындаумен талданады. Жүргізілген талдамалардың қорытындысы бойынша, «Самұрық-Энерго» компаниялар Тобымен өндірілген шығарылатын зиянды заттар ҚР Экологиялық заңнама талаптарына сәйкес келеді.

2013 ЖЫЛЫ «САМҰРЫҚ-ЭНЕРГО» АҚ КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ ТОБЫ КӨРСЕТІЛГЕН БАСЫМ ІС-ШАРАЛАРДЫ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ӘСЕР ЕТУ ЫҚШАМДАУЫН ІСКЕ АСЫРУ МАҚСАТЫНДА ОРЫНДАДЫ:

1. Екібастұз ГРЭС-1 № № 3,7 энергия блоктарында күлтұтқыш коэффиценті 99,6% және одан да көп электр фильтрлары орнатылған (қазіргі уақытта скубберлердің күлтұтқыш коэффиценті  88 %);
2. ТӨҚ жүйесінің, №№ 2, 3 желі-лерінің, жаңа күлоармдарының монтажы жасалды (85%);
3. ХВО қайта құру, жұмыс 50% жасалды;
4. Күлді жағажайдың Тозаң басуы: 20 га алаңда бұталар отырғызылды, 80 га алаңда шоп егу;
5. 1,8 га алаңды санитардық-қорғаныш аумағында жас көшеттер отырғызылды: ағаш-тікпе көшеттер – 2 000 дана, бұтақ-тікпе көшеттер – 1 000 дана;
6. 2,3-ЖЭО қазан агрегаттарында 99,4% кем емес күлтұтқыш дәрежесіндегі жаңа буынды эмульгаторлар орнатылды:
   • 2-ЖЭО екі қазанда орантылған, шығындар Экологиялық нәтиже құрды: 
   • бейорганикалық тозаң шығаруының  2 135 тоннаға кемуі;
   • 3-ЖЭО бір қазанда орнатылған, шығындар 
7. Экологиялық нәтиже құрды: бейорганикалық тозаң шығаруының  1 000 тоннаға кемуі
8. Техникалық тәртіп талаптары сәкестігіндегі, азот қышқылының эмиссия деңгейне сәйкес болу мақсатында 1, 3 ЖЭО департаментінің қазанды агрегаттарындағы күйетін құрылғының жаңарту;
9. «АлЭС» АҚ ЖЭО-1 жер қыртысынмен су қорларын қорғау және тиімді пайдалану. 
10. Күл орамдарын ауыстыру және  жөндеу жұмыстары, тазартқыш құрылысында, қазанды, турбинды, химиялық цехтардағы сорғыш жабдықтарды жөндеу бойынша іс-шараларды орындау.
11. «АлЭС» АҚ ЖЭО-2 гидро қүл жойғыш жүйесін, өндірістік белгілеу жүйесін, жарықтандырылған су қоры бактерін қалпына келтіру және жөндеу жұмыстары.

СОНЫМЕН ҚАТАР ЖОСПАРЛАНУДА:

1. Екібастұзс ГРЭС-1 №2 энрегия блокатрындағы электр фильтрлердің монтажы;
2. Екібастұзс ГРЭС-1 №2 энергия блогындағы төмен эмиссиялық жанарғыларды орнату;
3. Шаруа нысаптық науаларды тазарту қондырғысын алу;
4. 145 ПК-ден 250 ПК-ға дейін ГЗУ күлтұтқыштар трассасын қайта құру жұмыстарын аяқтау, №2, №3 желінің жаңа күлтұтқыштарына монтаж;
5. 100 га алаңға бұтақтар отырғызу;
6. Күл үйіндісін қалпына келтіру жобасын дайындау. Жобалардың келісімі. Күл үйіндісін қалпына келтіру жобасы бойынша жұмыс келісімі;
7. «АлЭС» АҚ-да ЖЭО-1, ЖЭО-2, ЖЭО-3 қазан агрегаттарында жаңарғыш ондырғыларын жаңарту жолымен Азот қышқылы эмиссия дәңгейін нормативті шамада ұстап тұру бойынша іс-шараларды іске асыру;
8. Техникалық регламентпен бекітілген эмиссиялар деңгейін қолдану жқнінде жұмыстар жүргізу;
9. Құрылғыларды қалпына келтіру, жөндеу жұмыстары (қазан агрегаттары, жаңа буынды эмульгаторлар, желдеткіш градирлер,  багерді орнатқыштар, ГЗУ арналары);
10. Қолданыстағы күл үйіндісіндегі қалпына келтіру және жөндеу жұмыстары;
11. Технологиялық үдерістерді басқарудың автоматтандырылған жүйесін енгізу негізінде ЖЭС және ЖЭО өндірістік еңбегін жоғарылату;
12. Шардара ГЭС су құйылыс және су техникалық құрылғысын орнатылған қуатты (қазіргі уақытта 100 МВт) 16 және одан да көп пайызға, электр энергиясын өндіруді 57 млн кВт•сағ./ж. арттырумен жаңарту;
13. Электр энергиясы коммерциялық есебінің дәлдігін, нақ-тылығын және жеделдігін жо-  ғарылату, электр энергиясы коммерциялық есебінің автоматтандырылған жүйесін (ЭКЕАЖ) енгізу жолымен әр энергетикалық нысандардан электр энергиясының толық теңгерімін алу.

«Самұрық-Энерго» компанияларының Тобы бойынша Сарқынды су лықсамаларының жалпы көлемі

Қабылдаушы нысан	Өлшем бірлігі	Көлемі
Өзендер	м³	262 596 322,74
Жасанды нысандар	м³	5 614 028
Барлығы:	м³	315 210 350,74

ҚАЛДЫҚТАР 

«Самұрық-Энерго» АҚ компаниялары тобының өндірістік іс-қимылдарының әдеттегі қалдықтары көмір, трансформаторлық май жаққаннан шығатын күл, қоқыстар, пайдаланылып болған сынапты шамдар мен аккумулятор батереялары болып табылады. Қазіргі уақытта «Самұрық-Энерго» компаниясы тобында қалдықтарды басқарудың бірыңғай тәсілдемесі жоқ.

ӨНІМДЕР ЖӘНЕ КӨРСЕТІЛЕТІН ҚЫЗМЕТТЕР

«Самұрық-Энерго» компаниясы тобының негізгі өнімдері мен көрсететін қызметтері электр және жылу энергиясын өндіру, электр энергиясын бөлу және тасымалдау, көмір шығару, электр энергетикасы кешенінің нысандарын қайта құру және жаңарту болып табылады. Негізгі мақсат – ұсынылатын өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің қол жеткізілген деңгейін қолдау, сондай-ақ электр энергиясы мен көмір саласындағы өнімдер мен көрсетілетін қызметтерге қатысы бойынша батыстық стандарттарды қолданудың сапалары мен параметрлерін одан әрі жетілдіру болып табылады.

«Самұрық-Энерго» компаниялары тобы нәтиже ретінде Қазақстан Республикасы аумағында ұсынылатын өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің сапасына және параметрлеріне қойылатын талаптардың бәрін сақтайды.

ТАЛАПТАРҒА СӘЙКЕС КЕЛУ

«Самұрық-Энерго» АҚ басшылығы экологиялық заңдарды сақтау мәселелеріне үңіле зер салады. Сақтауды қамтамасыз ету бойынша бірінші кезектегі шаралардың бірі экологиялық аудит өткізу болып табылады. «Самұрық-Энерго» компаниялары тобы орта мерзімді келешекте қоршаған ортаға жағымсыз ықпалдарды ықшамдау, іс-қимылдардың экологиялық және экономикалық тиімділігін арттыру, сондай-ақ қалдықтардың шығарылуы мен қайта шығарылуын кеміту мақсатында сертификатталған экологиялық менеджмент жүйесін енгізуді жоспарлайды. 

«Самұрық-Энерго» компаниялары Тобы қызметін іске асыру барысында ҚР экологиялық заңнамасын сақтамағаны үшін төленетін айыппұлдармен байланысты жағдайлар бақыланды.

КӨЛІК

«Самұрық-Энерго» Компаниясы Тобының басым бағыты ЕТҰ қызметінің нәтижесіеде жасалған парниктік газдың шығуын ықшамдау.

Кызметкерлерді және отынды тасымалдау автокөлігін пайдалану арқылы праникті газдардың шығарылуы жылу немесе электр эенергиясының генерациясынан алынған шығарылатын зияынды заттармен салыстырғанда  азғантай. Электр энергияны тасымалдау кезінде көп жағдайда, атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың және су нысандары лықсымаларына әкеліп соғатын үдерістер болмайды.